Pytania do lekarza

 
Szanowni Państwo,
współpracujący z nami lekarze dr Ewa Kacińska z Zakładu Transplantologii Dziecięcego Szpitala Uniwersyteckiego w Krakowie oraz dr Janusz Lange z Dolnośląskiego Centrum Transplantacji Komórkowych z Krajowym Bankiem Dawców Szpiku we Wrocławiu odpowiedzieli na najczęściej zadawane pytania.

Jaka jest rola szpiku kostnego w organizmie człowieka?/ Co to jest szpik kostny?

Szpik kostny jest siedliskiem komórek macierzystych, z których tworzą się krwinki czerwone (erytrocyty) - odpowiadające za przenoszenie tlenu do narządów i tkanek, krwinki białe (leukocyty) - odpowiadające za odporność, oraz płytki krwi (trombocyty) zabezpieczające organizm przed krwawieniem. Poza niektórymi rodzajami krwinek białych u zdrowego człowieka komórki macierzyste wytwarzane są wyłącznie w szpiku kostnym zlokalizowanym prawie we wszystkich kościach - u dorosłego człowieka uzyskuje objętość ok. 5 l. Jednak w największej ilości jest on dostępny w kościach biodrowych - skąd najczęściej jest pobierany do transplantacji. Szpik jest narządem o olbrzymich zdolnościach do namnażania się komórek. W ciągu każdej sekund u dorosłego człowieka powstaje 2500000 krwinek czerwonych i 2000000 krwinek białych. źródłem komórek macierzystych jest szpik kostny, krew pępowinowa lub krew obwodowa. Pozyskanie komórek macierzystych z krwi obwodowej wymaga z powodu małej ich ilości zastosowania specjalnych technik pobrania.

Kto może zostać dawcą niespokrewnionym szpiku?

Każdy człowiek dorosły, zdrowy i nie starszy niż 50 lat. Chorobami wykluczającymi dawstwo są infekcja wirusami:HIV, zapalenia wątroby typu B i C, choroby onkologiczne, niektóre choroby hematologiczne. Zawsze jednak decyzje o kwalifikacji podejmuje lekarz, wstępną przy zgłoszeniu do rejestru i ponowną przy ewentualnym dawstwie. Dawcą nie zostaje się od razu i prawdopodobieństwo nie jest wysokie. Najpierw należy zgłosić się do rejestru (komputerowego) gdzie są przechowywane twoje dane genetyczne, udostępnione są one w Światowym Rejestrze Dawców Szpiku. W imieniu potrzebującego pacjenta lekarze na całym świecie przeszukują jedyną wspólną bazę danych z potencjalnym dawcami. Jeśli twoja budowa genetyczna zgadza się z budową pacjenta, a szansa jest jak 1/20000 to wtedy przez Twój Rejestr w Polsce jesteś ponownie pytany czy wyrażasz zgodę, jeśli tak to wykonuje się kolejne badania potwierdzające i kwalifikujące. Można latami czekać na taką możliwość lub nigdy jej nie spełnić. Nie jest wymagany pobyt w szpitalu aż do momentu pobrania szpiku kiedy, zależnie metody, spędzisz 2 do 5 dni w szpitalu. Nic nie jest wykonywane bez Twojej zgody, a termin przeszczepu jest dopasowany do Twoich możliwości. Będziesz jedyną szansą życia dla drugiego człowieka z sąsiedztwa lub z przeciwnego końca świata. To nic nie kosztuje i nic nie boli.

Jak pobiera się szpik kostny od dawcy?

Są dwa sposoby pobrania szpiku. Jeden w warunkach sali operacyjnej w znieczuleniu ogólnym przez nakłucia tylnych kolców kości biodrowych igłą o średnicy nie większej niż 2 mm. Poza nakłuciem nie wykonuje się żadnego nacięcia, a po zabiegu nie zakłada się żadnych szwów. Zabieg trwa 1-2 godzin, w trakcie zabiegu podawana jest dawcy krew, tylko i wyłącznie jego własna krew, pobrana 14 dni wcześniej. Po 24 godzinach dawca może opuścić szpital. Miejsce pobrania jest możliwie najbliżej miejsca zamieszkania.

Czym są krwiotwórcze komórki macierzyste?

Są to komórki, które mają zdolność licznych podziałów i różnicowania w kierunku wszystkich komórek krwi: krwinek czerwonych (erytrocytów) odpowiadających za przenoszenie tlenu do narządów i tkanek, krwinek białych (leukocytów) - biorących udział w walce z zakażeniami i mających zdolność rozpoznawania komórek innego organizmu jako obce, oraz płytek krwi (trombocytów) zabezpieczających organizm przed krwawieniem. Komórki macierzyste są zatem "matką" dającą życie wszystkich komórkom krwi. Nazywane są także komórkami pnia (stem cells) - z nich jak z pnia wyrastają jako gałęzie i liście komórki krążące we krwi. Głównym źródłem komórek macierzystych jest szpik kostny, ale można je znaleźć również w krwi obwodowej i krwi pępowinowej.

Na czym polega przeszczep szpiku?

Transplantacja hematopoetycznych komórek macierzystych zwana potocznie przeszczepem szpiku to dożylne podanie komórek macierzystych uzyskanych z pobranego uprzednio szpiku kostnego lub krwi obwodowej dawcy. Dawcą może być inna osoba specjalnie dobrana i zgodna z pacjentem (biorcą) pod względem tzw. antygenów zgodności tkankowej - wtedy mamy do czynienia z przeszczepem allogenicznym. Inna możliwością jest, że sam chory jest dla siebie dawcą - przeszczep autologiczny. Komórki macierzyste zasiedlają następnie szpik kostny biorcy i po ok. 2-3 tygodniach podejmują swoją funkcję produkcyjną, a w krwi pojawiają się krwinki przez nie produkowane. Zanim to jednak nastąpi chory jest całkowicie pozbawiony własnej krwi i odporności na zakażenia, dlatego, że przed procedurą przeszczepu konieczne jest usunięcie nieprawidłowo funkcjonującego lub zajętego przez proces nowotworowy szpiku biorcy. Uzyskuje się to przez podanie silnych leków cytostatycznych lub napromienianie całego ciała.

Kiedy konieczne jest przeszczepienie szpiku?

Transplantacja szpiku to czasem jedyna nadzieja dłuższego życia i wyleczenia niektórych pacjentów cierpiących na pewne choroby nowotworowe ( zarówno układu krwiotwórczego - białaczki, chłoniaki, anemia aplastyczna, jak i inne - rak sutka, guzy lite), wrodzone zespoły niedoborów odporności, czy wrodzone choroby przemiany materii (obserwowane zwłaszcza u dzieci). Dla chorych, u których nie wykonuje się przeszczepu autologicznego, rozpoczyna się poszukiwanie dawcy szpiku. Początkowo sprawdza się czy ktoś z najbliższej rodziny (zwłaszcza rodzeństwa) jest na tyle zbliżony pod względem antygenów zgodności tkankowej, że może być dla chorego dawcą szpiku. Niestety tylko dla około 30% pacjentów udaje się znaleźć dawcę rodzinnego. W pozostałych przypadkach rozpoczyna się poszukiwanie właściwego dawcy wśród osób niespokrewnionych, które zgłosiły swoją chęć oddania szpiku kostnego w specjalnych Rejestrach Dawców. Szansa znalezienia osoby niespokrewnionej o identycznym układzie antygenów zgodności jest jak 1/20 tys. Przyznają Państwo, ze jest to olbrzymia liczba - dlatego tak ważne jest żeby jak najwięcej ludzi dobrej woli zgłaszało oficjalnie i dobrowolnie chęć oddania cząstki siebie - swojego szpiku osobom, dla których przeszczep jest niekiedy jedyną szansą na przeżycie. Tą szczytną i jakże potrzebną ideę wspiera Fundacja Urszuli Smok.

Jak pobiera się szpik kostny od dawcy?

Jeśli po dodatkowych badaniach potencjalnego dawcy okaże się, że może on zostać dawcą komórek macierzystych przyjmowany jest do szpitala na 1-2 dni przed zabiegiem pobrania szpiku. W tym czasie powtarzane są niektóre badania i następuje przygotowanie do zabiegu. Pobranie szpiku odbywa się w warunkach sali operacyjnej, w znieczuleniu ogólnym - co oznacza, że dawca jest całkowicie uśpiony i nie odczuwa bólu. Następnie lekarze specjalnymi igłami nakłuwają talerze biodrowe i pobierają strzykawkami około 1-1,5 l szpiku kostnego, który jest następnie poddawany specjalnej obróbce laboratoryjnej i zamrażany. Zabieg trwa ok. 1-2 godzin. Po zabiegu dawca obserwowany jest początkowo na Oddziale Intensywnej Terapii i następnie na Oddziale przeszczepowym przez 1-2 dni. W tym czasie często wymaga przetoczenia preparatów krwiopochodnych, które niekiedy są pobierane od samego dawcy na ok. 1-2 tygodnie przed zabiegiem.

Czy z zabiegiem pobrania szpiku związane jest jakieś niebezpieczeństwo?

Nieprzyjemnym objawem może być bolesność w miejscach wkłuć, ale chory zawsze otrzymuje adekwatne leczenie przeciwbólowe. Może zdarzyć się jednodniowa gorączka, która też jest odpowiednio monitorowana. Nasuwa się też pytanie co dzieje się w organizmie dawcy po ubytku nawet do 1,5 l szpiku dla biorcy. Szpik ma duże możliwości regeneracyjne - dzięki komórkom macierzystym i ich zdolnościom podziałowym dochodzi do całkowitego odtworzenia ubytku w tkance szpikowej w ciągu zaledwie kilku tygodni. Jeszcze krótszy okres regeneracyjny potrzebny jest po pobraniu komórek macierzystych do przeszczepu z krwi obwodowej dawcy po stymulacji ich wyrzutu ze szpiku przez specjalny czynnik wzrostu. Substancję tą wstrzykuje się podskórnie dawcy kilkakrotnie na parę dni przed przeszczepem. Uzyskanie materiału przeszczepowego odbywa się nie w sali operacyjnej, lecz w zwykłym pomieszczeniu z użyciem separatora. Zabieg również jest bezbolesny, trwa nieco dłużej, hospitalizacja po zabiegu zwykle nie jest konieczna a do regeneracji po pobraniu materiału przeszczepowego dochodzi już po kilku godzinach.
Pamiętajmy, że mimo, iż namacalnie dawca oddaje cząstkę siebie potrzebującemu człowiekowi - w zamian otrzymuje bezcenną świadomość, że przyczynia się do uratowania niepowtarzalnego życia ludzkiego, umożliwia mu powrót do jego codziennych zajęć, kontaktu z rodzina i przyjaciółmi i realizacji marzeń.